2pak - De kracht van de tora +Een gebroken wereld

Hoe zit het met de verantwoordelijkheid van ons mensen en van de Joden in het bijzonder? Daarover schreef Jonathan Sacks, emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië, een buitengewoon boeiend boek. Hij hanteert de volgende drieslag: de oproep tot verantwoordelijkheid, een theologie van verantwoordelijkheid en leven in verantwoordelijkheid. Uit elke paragraaf zou ik wel een stukje willen citeren, maar het is beter als u het boek zelf leest. Om u vast een indruk te geven zal ik uit elk van de delen iets naar voren halen.
De auteur gaat met veel filosofen in discussie, onder wie Plotinus, Marx, Sartre, Machiavelli en Plato. Vaak geeft hij aan waarom zij het niet bij het rechte eind hadden. Als voorbeeld wijst hij op de zogenaamde ‘bevrijding uit de ketenen’ zoals Marx de afschaffing van religie noemde, terwijl Sacks aantoont dat deze er juist toe geleid heeft dat miljoenen mensen zijn geknecht en gedood, terwijl religie de bevrijding uit Egypte als cruciale gebeurtenis heeft. Als je gelijkheid nastreeft, zoals in het Sovjetcommunisme, offer je de vrijheid op.
In zijn ontmoeting met mensen is het Sacks opgevallen dat de zin van het mensenleven niet ligt in wat je neemt, maar in wat je geeft. Er wordt zo veel genomen in deze wereld, veel conflicten zijn religieus beladen. (Daarover heeft hij een ander boeiend boek geschreven ‘Niet in Gods naam’, waarin hij uiteenzet dat religie meestal niet de oorzaak is van conflicten, maar de breuklijn waarlangs partijen uiteengaan.) Tegelijkertijd zijn er veel mensen die een honger voelen om serieus te zijn. Deze mensen wil Sacks met dit boek handvatten geven om te ontdekken wat de gevolgen zijn van ons handelen.
In het hoofdstuk ‘Het heiligen van de Naam’ stelt de auteur dat de belangrijkste opdracht voor het Joodse volk het heiligen van de naam van God is. Het volk Israël is een heilige natie, iets van haar verwijst naar boven. Maar die roeping van het volk is geen privilege, nee, zij geeft het een extra verantwoordelijkheid boven de andere volken. In het boek Ezechiël (36:19-32) wordt expliciet gezegd dat als de Israëlieten in ballingschap moeten, dat een ontwijding is van Gods naam (of hedendaags gezegd zijn reputatie). Het ‘ontwijden van de naam van God’ is het ergste wat een mens kan doen; Sacks stelt zelfs dat er geen genoegdoening voor bestaat. In het bijzonder de Joden zijn de ambassadeurs van God op aarde. Nu ik dit weet, komt de bede die rabbi Jezus ons heeft geleerd in een ander licht te staan. Hij leerde: “Onze Vader, die in de hemelen zijt, uw Naam worde geheiligd, …” Zo bezien is Jezus de Jood die ‘het heiligen van de Naam’ het meest wereldwijd heeft verbreid onder zijn volgelingen.
In zijn boek maakt Sacks onderscheid tussen de joodse ethiek en de joodse wet, al geeft hij wel aan dat de ethiek wordt begrensd door de wet! In de Bijbel worden daarom twee dingen gedaan; er worden concrete voorbeelden gegeven zoals ‘blijf niet werkloos staan bij het bloed van je naaste’ én daarnaast algemene beginselen zoals ‘heb je naaste lief als jezelf’. Daarom is de joodse ethiek een oefening in synthese en analyse.
Boeiend in de huidige discussie over de schepping is de paragraaf waarin hij rabbi Isaak ben Solomon Loeria citeert. Die vroeg: “Als God bestaat, hoe kan de wereld dan bestaan?” Als God oneindig is, hoe kan er dan ruimte zijn voor iets anders? Hij geeft aan dat dat alleen mogelijk is als God zichzelf terugtrekt (tsimtsoem) om ruimte te maken voor de wereld. Het Hebreeuwse woord voor ‘heelal’ heeft dezelfde stam als het woord ‘verbergen’. Door het verrichten van religieuze handelingen en individuele daden helpt de mens de wereld heel te maken.
Een theologie
In de Bijbel wordt meerdere malen geschreven over het sluiten van een verbond tussen God en mensen. Het eerste verbond dat Sacks beschrijft, is dat met Noach, met als voornaamste uitspraak het verbod op moord, omdat de mens naar het beeld van God is geschapen. Daarbij valt op dat Noach passief is. Hij hoeft bij de verbondssluiting geen actieve handeling te verrichten. Ook vertelt Sacks dat Noach in de Joodse traditie neg